Dach stanowi przykrycie budynku, kształtując jednocześnie całą jego bryłę. Kształt i forma dachu decydują o estetyce domu i określają możliwości zagospodarowania znajdującej się pod nim przestrzeni. Wpływają też znacząco na koszty budowy, sposób pokrycia i zakres zabiegów konserwacyjnych.
Z kształtem dachu wiąże się ściśle kąt nachylenia połaci. Zazwyczaj wynika on z warunków atmosferycznych panujących w danym regionie, tj. ilością opadów, czasem zalegania i wielkością pokrywy śnieżnej, siłą, prędkością i częstotliwością występowania wiatrów. Kąt nachylenia dachu stanowi też o jego konstrukcji i doborze materiału używanego do pokrycia. Można przyjąć, że tam, gdzie opadów jest więcej, dachy powinny być bardziej strome. Powinny być także większe okapy chroniące ściany przed zamakaniem. Z dachu stromego woda spływa sama, ale z kolei silne wiatry dają o wiele większe obciążenia, niż ma to miejsce w przypadku dachu płaskiego. W tym miejscu należy zaznaczyć, że przez „dach płaski" rozumie się dachy o niewielkim kącie nachylenia połaci do około 15°.
Podstawowymi wymaganiami stawianymi projektantom i wykonawcom dachów jest, oprócz spełnienia warunków wytrzymałościowych i uzyskania całkowitej szczelności, niezależnie od siły i kierunku wiatru, zapewnienie samooczyszczania się ze śniegu. Ten ostatni warunek ma istotne znaczenie w rejonach, gdzie występują częste i obfite opady śniegu. Śnieg najłatwiej zsuwa się z dachu o pochyleniu powyżej 45° przy gładkim i równym pokryciu. Wszelkie załamania połaci dachowej tworzące kąt wklęsły (kosze), sprzyjają zaleganiu śniegu, który podczas topnienia łatwo może przenikać pod poszycie.
Dach dwuspadowy
To rodzaj dachu najczęściej chyba występujący w projektach domów. W przypadku budynku z poddaszem użytkowym ważną rolę odgrywa izolacja cieplna. Brak odpowiedniej izolacji termicznej spowoduje znaczne straty ciepła w pomieszczeniach poddasza. Należy także zapewnić odprowadzenie pary wodnej z pomieszczeń mieszkalnych, aby zapobiec skraplaniu się jej w warstwie izolacji termicznej. Uzyskuje się to przez umieszczenie odpowiedniej izolacji paroszczelnej od spodu termoizolacji i izolacji paroprzepuszczalnej na wierzchu.
W polskiej architekturze tradycyjnej kąt nachylenia był jednakowy dla wszystkich połaci i wynosił około 45°. Wykonywano najczęściej dachy o dużych jednolitych połaciach, unikając przebijania ich otworami okiennymi i załamania połaci przez wzgląd na zachowanie szczelności pokrycia. Znacznie rzadziej niż obecnie wykorzystywano też poddasza do celów użytkowych. Ostatecznie jednak chęć zagospodarowania przestrzeni poddasza zaważyła na rozpowszechnianiu się dachów dwu i wielospadowych o skomplikowanych niekiedy kształtach.
Dach kopertowy
Projektując rozbudowane konstrukcje dachowe z wieloma załamaniami, lukarnami czy wieżyczkami należy jednak pamiętać, że rozwiązania takie znacznie podnoszą koszty budowy, a nieregularna płaszczyzna sufitu na poddaszu nie sprzyja racjonalnemu jego zagospodarowaniu. Wszystkie załamania połaci dachowych wymagają bardzo starannej izolacji na stykach połaci. Im bardziej skomplikowany dach, tym większe jest zużycie drewna do jego konstrukcji, więcej jest też obróbek blacharskich, i bardziej skomplikowany system rynien i rur spustowych. Reasumując dach o złożonym kształcie zawsze wymaga większego nakładu pracy i większego zużycia materiałów a przez to większych nakładów finansowych. Współczesne technologie umożliwiają co prawda wykonanie dachu o dowolnej formie i sposobie krycia, należy jednak pamiętać, że przy projektowaniu dachu i jego pokrycia należy kierować uwarunkowaniami klimatycznymi i tradycjami kulturowymi panującymi w danym regionie.
Kształt dachu ma oczywisty wpływ na jego konstrukcję. Każde załamanie połaci dachowej, każda dodatkowa połać czy lukarna to dodatkowy element konstrukcyjny. Z uwagi na kształt dachu i związaną z tym ilość połaci dachy można podzielić na jednospadowe, dwuspadowe, czterospadowe, wielospadowe, namiotowe, mansardowe i naczółkowe.
Dach naczółkowy
Dach jednospadowy zwany także pulpitowym ma tylko jedną połać. Przestrzeń pod połacią jest zamknięta trzema ścianami, w tym dwiema szczytowymi. Ściany te zwykle kończą się pod powierzchnią dachu, ale w celach przeciwpożarowych mogą również wystawać ponad pokrycie dachowe. Tego typu dachy projektuje się nad budynkami długimi i wąskimi, lub nad przybudówkami. Dach dwuspadowy ma dwie połacie i dwie ściany szczytowe, które podobnie jak w przypadku dachu jednospadowego, mogą wystawać ponad pokrycie dachowe. Dach czterospadowy posiada cztery połacie, najczęściej o tym samym nachyleniu. Dwie z nich mają kształt trapezu i zbiegają się w kalenicy, pozostałe dwie o kształcie trójkątów łączą się z nimi wzdłuż krawędzi ukośnych. Dach taki odznacza się dużą sztywnością. Dach wielospadowy ma wiele połaci, które mogą posiadać rozmaity kształt. Połacie łączą się ze sobą w kalenicach i w krawędziach ukośnych poprzez zastosowanie w tych miejscach krokwi ukośnych. Dachy wielospadowe projektuje się w budynkach o bardziej skomplikowanych kształtach. W dachach ukośnych wszystkie połacie mają zwykle to samo nachylenie. Dach namiotowy ma cztery połacie trójkątne, zbiegające się w wierzchołku. Dachami takimi przykrywa się budynki, które w rzucie poziomym mają kształt kwadratu lub wieloboku. Dach mansardowy ma dwie albo cztery połacie dachowe. Każda połać składa się z dwóch części o różnym nachyleniu. Część dolna jest bardziej stroma, a część górna bardziej płaska. Dach naczółkowy jest dachem dwuspadowym o ściętych narożnikach, (naczółkach).