Rada Ministrów zaakceptowała projekt nowej (obecnie obowiązuje ustawa z 1962 roku) ustawy o zabytkach, który reguluje kompleksowo zakres ochrony i opieki nad zabytkami wpisanymi do rejestru zabytków.
Projektowana ustawa przewiduje rygorystyczne procedury związane z uzyskaniem pozwoleń na prowadzenie prac konserwatorskich i robót budowlanych przy obiektach zabytkowych. projekt przewiduje przeniesienie kosztów niezbędnych badań architektonicznych i technologicznych na inwestorów.
Nowa ustawa wyposaża służby konserwatorskie w funkcje kontrolne, które dotyczyć będą sprawowania opieki nad zabytkami przez właścicieli. Określa uprawnienia tych służb przy wykonywaniu czynności nadzorujących. Wprowadza możliwość podjęcia decyzji o wstrzymaniu prac i robót budowlanych (gdy wykonywane są one bez stosownych pozwoleń), dopuszczając możliwość ich kontynuowania po spełnieniu wymogów nałożonych przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Projektowana ustawa przewiduje możliwość tymczasowego zajęcia, a nawet wywłaszczenia na cele publiczne (za odszkodowaniem) w przypadkach uszkodzenia lub zniszczenia zabytku.
Projekt ustawy reguluje również zasady finansowania opieki nad zabytkami. Wskazuje organy mogące udzielać dotacji na prace konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach oraz ustala zasady udzielania takiej pomocy. Projekt przewiduje, że dotacja, oprócz przeznaczenia jej na ściśle określone prace konserwatorskie i roboty budowlane, może być udzielona również na zakup materiałów niezbędnych do przeprowadzenia robót. Minister kultury będzie mógł przyznać dotację pokrywającą 100 proc. nakładów poniesionych podczas robót i prac przy zabytkach objętych programem wspierania opieki nad zabytkami lub w sytuacji, gdy stan zachowania zabytku wymagał lub wymaga bezzwłocznego podjęcia takich prac. W pozostałych przypadkach dotacja ograniczać się będzie do 50 proc. kosztów poniesionych przez właściciela. Podobnych dotacji będą mogły udzielać jednostki samorządu terytorialnego, gminy i powiaty. Wprowadzono również regulacje dotyczące możliwości przyznania przez ministra kultury dotacji jednostkom samorządu terytorialnego na dofinansowanie zadań własnych (prace konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach).
Komentarz
Projekt przewiduje, że teraz inwestor będzie musiał ponieść koszty przeprowadzenia ekspertyz, bowiem to w "związku z jego działalnością powstała konieczność przeprowadzenia" inwestycji. Ciekawe, jak to się ma do faktu, że najczęściej konieczność przeprowadzenia prac konserwatorskich jest wynikiem kilkudziesięciu lat zaniedbań w ochronie dóbr kultury całego narodu. W obecnej sytuacji finansów publicznych łatwo zrozumieć szukanie kolejnych miejsc gdzie można oszczędzić, szkoda tylko, że znowu ofiarą staje się kultura - najdelikatniejsza i najgorzej finansowana cząstka tego, co decyduje o wartości narodu. Po rozbiorach, wojnach i dziesięcioleciach marnotrawstwa, jeżeli nie wyzysku, pozostało tak niewiele obiektów, które powinniśmy ratować. Obawiam się, że dodatkowe obciążanie inwestorów pragnących ratować zabytkowe obiekty jedynie odstraszy tych, którzy mogliby podjąć się takich prac. Zamiast dobijać kulturę wszędzie tam, gdzie jeszcze są jakieś jej pozostałości, czy nie należałoby szukać metod wspierania działań, których celem jest ochrona tego co pozostało? Czy wchodząc do Europy, mamy znaleźć się tam bez jakiegokolwiek dziedzictwa?
mgr inż. arch. Tomasz L. Czarnecki