Rada Ministrów zaakceptowała "Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski", który powstał w wyniku:
a. przyjęcia przez Sejm rezolucji z 19 czerwca 1997 roku w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki, w której Radę Ministrów zobowiązano do opracowania stosownego dokumentu;
b. realizacji ustawy z 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest oraz odpowiednich aktów wykonawczych do niej;
c. potrzeby oczyszczenia kraju z azbestu oraz wyrobów zawierających ten surowiec.
Azbest znany jest ludzkości od kilku tysięcy lat. Jego szerokie stosowanie rozpoczęło się w wyniku rewolucji przemysłowej w ostatnich 100 latach. Stosowano go w produkcji ok. 3000 wyrobów przemysłowych, a przede wszystkim w produkcji wyrobów budowlanych, szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych, a także rur. Z uwagi na swoje niewątpliwe zalety: odporność na wysokie temperatury, działanie mrozu i kwasów oraz substancji żrących, a także elastyczność, azbest chętnie wykorzystywano również w Polsce.
Na terenie naszego kraju znajduje się 15.466 tys. ton wyrobów zawierających azbest, w tym 14.866 tys. ton płyt azbestowo-cementowych, 600 tys. ton rur i innych wyrobów azbestowo-cementowych. Usuwanie dużych ilości wyrobów zawierających azbest jest procesem długotrwałym i wymagającym znacznych nakładów finansowych, dlatego w projekcie programu założono 30 letni (2003-2032) okres realizacji tego zadania.
Program ma być elementem krajowego planu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi, oraz programów ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Założono, że w perspektywie długofalowej realizacja programów ochrony środowiska i celów nakreślonych w programie usuwania azbestu będzie następować w ramach przedsięwzięć zaplanowanych w Narodowym Planie Rozwoju (NPR).
Celem programu jest:
- oczyszczenie terytorium Polski z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających ten surowiec;
- wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Polski, wywołanych stosowaniem azbestu;
- sukcesywna likwidacja oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie do spełnienia wymogów ochrony środowiska;
- stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, stosowanych w Unii Europejskiej.
Zadaniem programu jest określenie warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest.
Przyjęto również następujące założenia:
- w Polsce około 85 proc. azbestu znajduje się w wyrobach budowlanych (wg dostępnych danych statystycznych), dlatego ich usuwanie i wymiana będzie działalnością remontowo-budowlaną, która powinna przynieść duże ożywienie gospodarcze w budownictwie oraz produkcji materiałów budowlanych;
- powinien powstać rynek usług kredytowo-bankowych do obsługi nowych klientów z atrakcyjnymi ofertami dla mniej zamożnych właścicieli obiektów budowlanych;
- pojawią się znaczne dochody z podatków i opłat z tytułu usuwania wyrobów zawierających azbest, a także składowania ich jako odpadów;
- ze względu na planowany wzrost miejsc pracy należy postulować wsparcie programu środkami z Funduszu Pracy np. w formie dofinansowania szkoleń, refundacji opłat na rzecz ZUS i innej);
- niezbędna jest ratyfikacja przez Polskę Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) nr 162 z 1986 roku oraz dostosowanie się do dyrektyw dotyczących azbestu, których stosowanie będzie obowiązkowe po wejściu naszego kraju do Unii Europejskiej (zasadne jest podejmowanie działań w celu wsparcia programu środkami z funduszy UE i innych funduszy zagranicznych);
- konieczne jest ograniczenie w Polsce wzrastającej liczby zachorowań i zgonów, wywoływanych szkodliwością azbestu (potrzeba ochrony zdrowia i życia ludności uzasadnia skierowanie środków z funduszy ekologicznych na wsparcie programu).
Regulacje prawne dotyczące usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych zamieszczono w 20 aktach prawnych: 7 ustawach i 13 rozporządzeniach. Z uwagi na rangę problemu w ciągu dwóch najbliższych lat polskie przepisy dotyczące azbestu powinny być znowelizowane zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej. Konieczne będzie m.in. wydanie przez ministra zdrowia rozporządzenia dotyczącego powołaniu Ośrodka Referencyjnego do spraw zdrowotnych w zakresie azbestu i przeprowadzania odpowiednich badań specjalistycznych. W wyniku realizacji ustawy z 19 czerwca 1997 roku i rozporządzenia ministra gospodarki z 14 sierpnia 1998 roku w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest wszystkie zakłady, które produkowały lub przetwarzały azbest, przestały go wytwarzać. Zakończono obrót azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Jednocześnie wszedł w życie formalny zakaz stosowania azbestu i wyrobów z azbestem. Należy też podkreślić, że import oraz obrót azbestem i wyrobami, zawierającymi ten surowiec, odbywa się zgodnie z ustawą.
Po czterech latach obowiązywania ustawy i trzech latach funkcjonowania przepisów wykonawczych, stwierdzono ich nikłą znajomość przez właścicieli i administratorów obiektów budowlanych. W efekcie nie wybudowano lokalnych lub regionalnych składowisk odpadów azbestowych, co oznaczało ich eksport, a co za tym idzie wnoszenie opłat za składowanie na rzecz innych państw. Zaobserwowano również usuwanie - bez żadnego zabezpieczenia - uszkodzonych wyrobów azbestowo-cementowych na dzikie wysypiska.
Kontrole przeprowadzone w latach 1999-2000 w zakładach pracy zajmujących się usuwaniem lub zabezpieczaniem wyrobów zawierających azbest wykazały, że w ponad połowie tych firm całkowicie lub w dużym stopniu nie przestrzegano odpowiednich przepisów.