Wykonanie fundamentu jest jednym z najistotniejszych czynników wpływających na właściwą pracę przyszłej budowli, warto więc zapoznać się z najważniejszymi zagadnieniami i wskazaniami dotyczącymi fundamentowania, szczególnie w odniesieniu do budownictwa jednorodzinnego, przy którym często popełnia się wiele błędów.
Bardzo częstym sposobem wykonywania ław fundamentowych jest ich betonowanie bezpośrednio wykopie. Nie jest to dobry sposób, ponieważ beton trudniej jest poprawnie ułożyć i zagęścić a zużycie mieszanki betonowej jest większe ze względu na niedokładności w wykonaniu wykopów. Często też podczas betonowania obrywają się fragmenty wykopów i grunt miesza się z betonem, co powoduje znaczne obniżenie jakości betonu.
Wykopy fundamentowe należy wykonać nieco szersze niż wymiary ław a dno wykopu powinno się wyłożyć 5- do 10-centymetrową warstwą chudego betonu. Dopiero na stwardniałym chudym betonie należy ustawić deskowanie, zmontować zbrojenie, ułożyć i zagęścić beton. Brak chudego betonu powoduje, że na styku z podłożem gruntowym świeża mieszanka betonowa miesza się z gruntem, powodując że w tym miejscu beton będzie porowaty, będzie miał małą wytrzymałość i odporności na zamarzanie.
W krajach skandynawskich bardzo rozpowszechniony jest fundamentowanie na leżącej na powierzchni gruntu płycie żelbetowej. Na takiej płycie posadawia się najczęściej domy drewniane lub lekkie domy murowane. Zdecydowanym plusem takiego rozwiązania jest ograniczenie robót ziemnych, jednak aby uchronić budynek przed skutkami wysadzania gruntu, spowodowanymi działaniem mrozu, trzeba w miejscu posadowienia zastąpić grubą warstwę rodzimego gruntu dokładnie zagęszczonymi warstwami tłucznia lub żwiru. W Polsce ten sposób fundamentowania jest jeszcze mało popularny aczkolwiek ostatnio coraz częściej stosowany.
Na ławach fundamentowych w budynkach niepodpiwniczonych wykonuje się ściany fundamentowe, które wystają 30-50 cm powyżej terenu, zwykle do poziomu konstrukcji podłogi parteru. Ich szerokość zależy od projektowanej grubości ścian nośnych. Materiały użyte do budowy ścian fundamentowych muszą odznaczać się wysoką wytrzymałością mechaniczną, mrozoodpornością i małą nasiąkliwością. Najczęściej ściany fundamentowe buduje się jako monolityczne ściany betonowe lub żelbetowe w deskowaniu tradycyjnym, albo jako murowane z bloczków betonowych. Ściany fundamentowe powinny być ocieplone i zabezpieczone od zewnątrz izolacją przeciwwilgociową. Ściany fundamentowe można też wykonywać z betonu komórkowego lub pustaków ceramicznych, ale pod warunkiem, że będą one szczelnie zabezpieczone przed wilgocią.
Ciekawym rozwiązaniem jest budowa ścian fundamentowych w technologii styropianowych szalunków traconych. Stosuje się wówczas takie same kształtki ścienne jak do wznoszenia zewnętrznych ścian nośnych, należy jednak pamiętać, że pionowej izolacji przeciwwilgociowej w takich ścianach nie wolno wykonywać lepikami na zimno, ponieważ lepiki te zawierają rozpuszczalniki organiczne niszczące styropian. Do wykonania izolacji w takich ścianach używa się preparatów asfaltowo-wodnych lub elastycznych mas bitumicznych.
Działanie wilgoci na fundamenty i inne elementy konstrukcyjne budynku jest bardzo niebezpieczne i powoduje wiele szkód. Osłabia izolację cieplną, powoduje niszczenie murów w wyniku zamarzania i odmarzania wody w okresie zimy, sprzyja rozwojowi grzybów i pleśni. Wraz z agresywnymi związkami chemicznymi, występującymi w atmosferze i gruncie powoduje rozpuszczanie niektórych składników, wchodzących w skład materiałów budowlanych i przyspiesza korozję stali. Znajdujące się w wodzie sole mineralne przedostają się do muru, krystalizują w porach i naczyniach kapilarnych materiałów ceramicznych, powodując ich rozsadzanie i wykruszanie.
Skuteczną ochronę przed wilgocią zapewnia prawidłowe wykonanie izolacji poziomej, która zapobiega kapilarnemu podciąganiu wody przez ściany. W gruntach nieprzepuszczalnych należy dodatkowo wykonać izolację poziomą przeciwwodną na ławach fundamentowych, a jeśli teren jest nachylony w stronę budynku to w poziomie ław fundamentowych konieczne jest wykonanie poziomego drenażu opaskowego wokół budynku lub od strony napływu wody.
W domach bez piwnic wykonuje się również izolację pionową fundamentów. Zapobiega ona przedostawaniu się wilgoci do ław fundamentowych i wnętrza budynku. Wykonuje się ją na ścianach fundamentowych do głębokości przemarzania gruntu, łącząc ją z izolacją poziomą ścian oraz izolację podposadzkową. Izolacje pionowe wykonuje się najczęściej jako powłoki z nakładanych na gorąco lepików asfaltowych lub asfaltów izolacyjnych, nakładanych na zimno izolacyjnych preparatów rozpuszczalnikowych, lepików asfaltowych, emulsji asfaltowych lub asfaltowych past emulsyjnych.
Domy podpiwniczone posadawia się głębiej niż domy bez piwnic. W domach podpiwniczonych fundamenty oparte są zwykle na głębokości 2,5-2,8 m pod poziomem terenu. Budowa piwnic wymaga więc wykonania dużych i kosztownych robót ziemnych. Ze względu na głębokość wykopów dość często występują problemy z wodą zarówno gruntową, jak i opadową.
tab]W domach podpiwniczonych, na całej szerokości ław fundamentowych należy zawsze wykonać poziomą izolację przeciwwilgociową, którą później łączy się na zakład z poziomą izolacją podłogi i pionową izolacją ścian piwnic. Izolacja przeciwwilgociowa piwnic, zarówno ścian, jak i podłóg powinna być wykonana solidnie i tworzyć rodzaj wanny, która oddziela budynek od wilgoci gruntowej. Izolację tę należy szczególnie chronić przed uszkodzeniem podczas zasypywania wykopów. Ściany piwnic wykonuje się podobnie jak ściany fundamentowe budynków niepodpiwniczonych. Jeśli piwnica nie będzie ogrzewana, można zrezygnować z termicznej izolacji ścian. W domach jednorodzinnych wykonuje się zwykle izolacje pionowe typu lekkiego lub średniego, polegające na pokryciu ścian powłokami z emulsji, mas dyspersyjnych asfaltowo-gumowych, bitumicznych lub folii PVC. Często jako dodatkowe zabezpieczenie izolacji właściwej stosuje się tzw. folię kubełkową, która dzięki przetłoczeniom jest odsunięta od ściany i umożliwia odprowadzenie wilgoci. Podłoże pod izolację musi być zagruntowane roztworem asfaltowym lub emulsją asfaltową, a izolacja powinna być zabezpieczona przed uszkodzeniami mechanicznymi. Jeśli poziom wód gruntowych jest wysoki wówczas niezbędne jest wykonanie ciężkiej izolacji przeciwwodnej, czyli szczelnej wanny, odpornej na napór wody gruntowej.
Na koniec kilka drobnych, lecz ważnych uwag, które w przyszłości mogą uchronić inwestorów od kłopotów związanych z eksploatację budynku.
Projektując i wykonując fundament należy bardzo dokładnie rozpoznać istniejące warunki wodno-geologiczne działki budowlanej, najlepiej poprzez przeprowadzenie kompleksowych badań geotechnicznych. Warto również zapoznać się z planami zagospodarowania przestrzennego, które w przyszłości mogą doprowadzić do poważnych zmian tych warunków. Należy pamiętać, że aktualne warunki mogą również ulec zmianie już po wybudowaniu domu w wyniku jego niewłaściwej eksploatacji, np. przez niewłaściwe odprowadzenie wód opadowych.
Ważnym czynnikiem przy budowie fundamentów i piwnic, jest przestrzeganie kolejności prowadzenia robót. Nie należy wykonywać wykopów ze zbyt dużym wyprzedzeniem przed montażem ław, aby podłoże, szczególnie ilaste nie zostało rozmoczone przez wody opadowe. Rozpulchniony czy przekopany grunt wymaga usunięcia albo stabilizacji żwirem lub pospółką. Ściany piwnic można zasypywać nie wcześniej niż po wykonaniu stropu nad piwnicą, ponieważ wcześniejsze zasypanie może spowodować poważne uszkodzenie ścian.
Projektując budynek częściowo podpiwniczony należy pogodzić się z faktem, że pomimo nawet staranne wykonanych dylatacji skutki nierównomiernego osiadania budynku mogą być zauważalne w postaci pękania ścian.